Obowiązkowe badanie DNA na ojcostwo oraz alimenty natychmiastowe. Ministerstwo planuje zmiany w prawie rodzinnym

11 maja odbyła się konferencja prasowa Ministra Sprawiedliwości, na której zaprezentowane zostały planowane zmiany w prawie rodzinnym. Wśród nich wymieniono między innymi wprowadzenie procedury uzyskiwania alimentów natychmiastowych oraz obowiązkowe badania DNA w sprawach
o ustalenie i zaprzeczenie ojcostwa, a także inne istotne zmiany.

Alimenty natychmiastowe

W Polsce obowiązek alimentacyjny, czyli obowiązek dostarczania środków utrzymania, a w miarę potrzeby również środków wychowania obciąża krewnych w linii prostej oraz rodzeństwo. Najczęściej jednak sprawy alimentacyjne dotyczą relacji pomiędzy rodzicami a dzieckiem. Rodzice bowiem obowiązani są do świadczeń alimentacyjnych względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie chyba, że dochody z majątku dziecka wystarczają na pokrycie kosztów jego utrzymania i wychowania.

W przypadku, gdy rodzic, na którym spoczywa obowiązek alimentacyjny uchyla się od dobrowolnego wykonywania powyższego obowiązku lub, gdy po prostu dziecko (ewentualnie reprezentujący je przedstawiciel ustawowy) żąda ustalenia prawa do alimentów, konieczne jest wytoczenie powództwa przed sądem rodzinnym. Niestety sprawy sądowe o ustalenie alimentów mogą potrwać nawet kilkanaście miesięcy stąd też, aby zabezpieczyć interesy dziecka resort sprawiedliwości zapowiedział ułatwienie tej procedury.

Ministerstwo Sprawiedliwości proponuje wprowadzenie alimentacyjnego postępowania nakazowego, które pozwoli na przyznanie alimentów w ciągu kilkunastu dni. Co więcej resort planuje umożliwienie złożenia pozwu na gotowym formularzu dostępnym w Internecie, a poza aktem urodzenia do pozwu nie będzie dołączało się innych dokumentów.

Wysokość alimentów natychmiastowych

Na konferencji podana została również wysokość alimentów natychmiastowych. Będzie ona zależna od wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę oraz liczby dzieci

• przy jednym dziecku: 21% minimalnego wynagrodzenia za pracę (aktualnie 558 zł),
• przy dwójce dzieci: 19% minimalnego wynagrodzenia za pracę na każde z dzieci (aktualnie 532 zł na dziecko),
• przy trójce dzieci: 17% minimalnego wynagrodzenia za pracę na każde z dzieci (aktualnie 476 zł na dziecko),
• przy czwórce dzieci: 15% minimalnego wynagrodzenia za pracę na każde z dzieci (aktualnie 420 zł na dziecko),
• przy większej ilości dzieci: 13% minimalnego wynagrodzenia za pracę na każde z dzieci (aktualnie 364 zł na dziecko).

Powyższe nie będzie jednak zamykało drogi do uzyskania wyższych alimentów na podstawie dotychczas obowiązujących przepisów prawa. Aktualnie bowiem zakres świadczeń alimentacyjnych zależy od usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego (w tym wypadku dziecka) oraz od zarobkowych i majątkowych możliwości zobowiązanego (w tym wypadku rodzica).

W praktyce zapewne nie będzie aż tak prosto

Choć nie znany jest jeszcze projekt ustawy to z informacji przedstawionych przez resort, a także ogólnych zasad prawa przewidywać należy, że osoba, na którą nałożony zostanie obowiązek zapłaty alimentów natychmiastowych będzie miała możliwość odwołania się od takiego orzeczenia. Ministerstwo w tym zakresie używa sformułowania: odwołania od nakazu zapłaty. Nie wiadomo jednak jakie skutki będzie miało takie odwołanie. Nie wiadomo również czy nakaz zapłaty obejmujący alimenty natychmiastowe będzie tytułem zabezpieczenia lub czy też nadany zostanie mu rygor natychmiastowej wykonalności. Założyć należy jednak, że odwołanie kierowało będzie sprawę do zwykłego trybu postępowania, ze wszelkimi tego konsekwencjami. Wówczas na stronę spadną wszelkie obowiązki i ryzyka związane ze zwykłym procesem. Osoba składająca pozew w trybie alimentów natychmiastowych będzie musiała liczyć się zatem z takim ryzykiem i ewentualnie skorzystać z pomocy profesjonalnego pełnomocnika (radcy prawnego lub adwokata).

Alimenty maksymalnie do 25. roku życia

Wiele osób uważa, że alimenty należne są dziecku do ukończenia 18 roku życia lub w przypadku kontynuowania nauki do 25. roku życia. W praktyce oczywiście rzadkością jest orzekanie przez sądy rodzinne alimentów dla dzieci powyżej 25. roku życia, jednakże nie jest to niemożliwe. W wyroku z dnia 30 czerwca 1999 roku Sąd Najwyższy stwierdził bowiem, że „obowiązek alimentacyjny nie jest ograniczony żadnym sztywnym terminem i nie jest również związany ze stopniem wykształcenia…” .  Chcąc uniknąć wątpliwości resort sprawiedliwości zaproponował, aby przepisy wprost wskazywały na wygaśnięcie alimentów z dniem ukończenia przez dziecko 25. roku życia, a sąd jedynie w wyjątkowych okolicznościach będzie mógł przedłużyć obowiązek alimentacyjny.

Obowiązkowe badania DNA w sprawach o ustalenie i zaprzeczenie ojcostwa

Aktualnie w zakresie ustalania i zaprzeczenia ojcostwa obowiązują jeszcze „archaiczne” przepisy Kodeksu Rodzinnego i Opiekuńczego, zgodnie z którymi  „Domniemywa się, że ojcem dziecka jest ten, kto obcował z matką dziecka nie dawniej niż w trzechsetnym, a nie później niż w sto osiemdziesiątym pierwszym dniu przed urodzeniem się dziecka albo ten, kto był dawcą komórki rozrodczej w przypadku dziecka urodzonego w wyniku dawstwa partnerskiego w procedurze medycznie wspomaganej prokreacji”. Nie wykluczone jest jednak, aby strona w toku sprawy wnosiła o przeprowadzenie dowodu z badania DNA. Problem jednak w tym, że sąd nie może zmusić strony do oddania materiału biologicznego. Odmowa może jednak aktualnie być przez sąd negatywnie oceniona dla strony, która tego odmawia (tak wyrok SN z dnia 14 lutego 1996 roku).

W 2019 roku Europejski Trybunał Praw Człowieka w wyroku z dnia 29 stycznia 2019 roku stwierdził,
że nałożenie na stronę sądowego nakazu poddania się badaniu DNA w sprawie o ustalenie ojcostwa nie stanowiło naruszenia prawa do poszanowania jego życia prywatnego. Stąd też w 2020 roku Rzecznik Praw Dziecka zwracał się do Ministra Sprawiedliwości z wnioskiem o podjęcie koniecznych działań legislacyjnych.

Resort sprawiedliwości również dostrzegł taką potrzebę i zaproponował, aby wprowadzony został obowiązek badania kodu genetycznego, a także, aby istniała możliwość nałożenia grzywny lub doprowadzenia osoby, która odmawia takiego badania.

Inne propozycje zmian:

Rodzinne postępowanie informacyjne przed rozprawą o rozwód lub separację

Ministerstwo Sprawiedliwości zaproponowało również wprowadzenie rodzinnego postępowania informacyjnego poprzedzającego sprawy o rozwód i separację małżonków, jeżeli posiadają oni wspólne małoletnie dzieci. Celem takiego rozwiązania ma być pojednanie małżonków oraz zapewnienie przebiegu postępowania sądowego w sposób bezkonfliktowy i skupiony na dobro dziecka. Rozwiązanie takie przedłuży jednak znacznie tego typu postępowania, co w wielu przypadkach będzie całkowicie bezcelowe. Zauważyć należy również, że jeżeli sąd widzi ku temu przesłanki zawsze może skierować strony do mediacji.

Darmowe mediacje

Planowane zmiany dość mocno skupiają się na nakłanianiu stron do polubownego załatwienia sporu. Stąd też, aby zachęcić strony do  postępowania mediacyjnego nowe regulacje mają zwalniać je z obowiązku ponoszenia kosztów takiego postępowania.

Nowe obowiązki sądów w zakresie ochrony dobra dziecka

W przypadku wprowadzenia przytoczonych zmian sądy będą miały obowiązek zawiadamiania prokuratury o każdym wszczętym z urzędu postępowaniu o ograniczenie lub pozbawienie władzy rodzicielskiej, jeżeli zachodziło będzie w niej podejrzenie naruszenia dobra dziecka. Ponadto w sprawach rodzinnych dzieci będą miałby być wysłuchiwane  w przyjaznych pokojach.

Bibliografia:

1. Reforma prawa rodzinnego – zmiany dla dobra dzieci i rodzin, www.gov.pl (dostęp: 22.05.2021 r.)
2. Ustawa z dnia 25 lutego 1964 roku – kodeks rodzinny i opiekuńczy ( tj. Dz.U. z 2020 r. poz. 1359)
3. Ustawa z dnia 17 listopada 1964 roku – kodeks postępowania cywilnego (tj. Dz. U. z 2020 r. poz. 1575),
4. Wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 29 stycznia 2019 roku, 62257/15,
5. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 lutego 1996 roku, sygn. akt II CRN 197/95,
6. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 30 czerwca 1999 roku, sygn. akt III CKN 199/99, Legalis.