Antybiotyki mogą negatywnie wpływać na rozwój dziecka, a przez ich nadużywanie coraz więcej chorób staje się nieuleczalnymi

Przed przejściem do dalszej części artykułu pamiętaj, że w wielu przypadkach podanie antybiotyków jest konieczne w celu przywrócenia lub ratowania zdrowia. Niniejszy artykuł nie ma zatem na celu spowodowania zaprzestania stosowania antybiotyków, gdy zaleca je specjalista, a jedynie zwiększenie świadomości o konsekwencjach ich nadużywania z punktu widzenia rozwoju dziecka oraz zdrowia publicznego.

Światowa Organizacja Zdrowia apeluje o rozwagę w stosowaniu antybiotyków wskazując, że oporność na nie jest jednym z największych zagrożeń dla zdrowia na świecie[2]. Z raportu WHO z 2020 roku wynika, że ze względu na nadużywanie antybiotyków coraz więcej powszechnych chorób staje się nieuleczalnymi, a do 2050 roku choroby lekooporne mogą spowodować 10 mlinonów zgonów rocznie, ogólnoświatowy kryzys finansowy oraz do 2030 roku mogą doprowadzić do skrajnego ubóstwa nawet 24 miliony ludzi[1]. Z apelem zwraca się nie tylko WHO ale także Rzecznik Praw Dziecka[5]. Z ostatnich badań wynika ponadto, że antybiotyki negatywnie wpływają na rozwój fizyczny dziecka oraz mogą negatywnie wpływać na jego mózg, a co za tym idzie zwiększają liczbę dzieci wymagających opieki ze strony logopedów i innych specjalistów.

Co to jest i jakie są przyczyny antybiotykooporności?

Antybiotykooporność (AMR) to nic innego jak odporność na antybiotyki określonych patogenów bakteryjnych. W badaniach wykazano, że istnieje bezpośredni związek pomiędzy konsumpcją antybiotyków, a uprzednim zjawiskiem[3][5]. Powyższemu sprzyja również wprowadzenie do sprzedaży antybiotyków bez recepty, czego przykładem w Polsce jest furazydyna przeznaczona do leczenia bakteryjnych dróg moczowych[4]. W skrócie: Im więcej zażywamy antybiotyków tym więcej bakterii jest na nie odporna.

Antybiotykooporność spowodowana jest również przez stosowanie antybiotyków w rolnictwie,
w szczególności hodowli zwierząt, a przez to związane z tym spożywanie żywności, w której znajdują się ich pozostałości. Pozostałości antybiotyków w żywności mogą spowodować ponadto między innymi reakcje alergiczne, wstrząs anafilaktyczny czy atopowe zapalenie skóry[7].

Wpływ antybiotyków na rozwój fizyczny dziecka

Najnowsze badania (opublikowane w 2021 roku) wskazują, że stosowanie antybiotyków u dzieci
w wieku poniżej 6 roku życia długotrwale zaburza u nich kolonizację mikorbiologiczną jelit[8].

Powyższe badania przeprowadzone zostały z udziałem 12.422 dzieci, a obejmowały okres od ich narodzin, aż do 6. roku życia.  9,3% dzieci z badanej grupy otrzymało antybiotyki w ciągu pierwszych 14 dni życia. W tym przypadku wyniki okazały się niekorzystne jedynie dla chłopców. Odnotowano bowiem, że chłopcy, którzy otrzymali antybiotyki w pierwszych 14 dniach życia wykazywali wyraźnie niższą wagę od swoich rówieśników. Między 2. a 6. rokiem życia stwierdzono u nich natomiast niższy wzrost i wskaźnik masy ciała (BMI).

Odnosząc się natomiast do dzieci, które otrzymywały antybiotyki w okresie pierwszych 6 lat życia, ale po okresie noworodkowym, naukowcy stwierdzili, zarówno w odniesieniu do chłopców, jak i w odniesieniu do dziewczynek, wyraźnie wyższe BMI aniżeli u ich rówieśników.

Antybiotyki a mózg dziecka

Jak wskazuje Martin Blaser, dyrektor Centrum Zaawansowanej Biotechnologii i Medycyny Uniwersytetu Rutgersa, ekspozycja na antybiotyki w macicy lub po urodzeniu może prowadzić do zaburzeń mózgu w obszarach odpowiedzialnych za funkcje poznawcze i emocjonalne w późniejszym dzieciństwie. Powyższe oparte jest na przeprowadzonych przez Blasera i innych naukowców badaniach, których wyniki wskazują, że penicylina zmienia ekspresję genów oraz mikrobiom. Badania te przeprowadzone zostały na gryzoniach, które narażone zostały niską dawkę penicyliny w macicy lub bezpośrednio po urodzeniu. Myszy, którym podano penicylinę miały zmienioną ekspresję genów w części mózgu oraz znaczne zmiany w mikrobiocie jelitowej[9].

Należy mieć jednak na uwadze, że badania Blasera są dopiero wstępem do dalszych badań i nie można jeszcze uznać ich za wiążące. Rozpoczęły one jednak szeroką debatę nad tematem korelacji pomiędzy mikrobiomem, a zmianami w mózgu, a także pogłębiły wiedzę na temat funkcjonowania osi „jelito-mózg”.

Zaburzenie funkcji poznawczych wymaga terapii

Procesy poznawcze służą nam do poznania rzeczywistości oraz przetworzenia informacji, by w rezultacie móc prawidłowo zareagować. Do procesów poznawczych człowieka zalicza się pamięć, uwagę, myślenie i spostrzeganie świata przy pomocy zmysłów. Dzięki temu człowiek może zdobywać wiedzę i komunikować się z otoczeniem. Osłabienie koncentracji, a także szybkie rozpraszanie się może wpływać na utrudnienie wykonywania rozmaitych czynności, a także wpływać na trudności związane na przykład z zapamiętywaniem.

Złożone procesy poznawcze to myślenie i język. Myślenie, czyli poznanie, to sposób percepcji i interpretacji świata, dotyczy procesów myślowych, między innymi wnioskowania czy rozwiązywania problemów. Myślenie to mechanizm, podczas którego dochodzi do odzwierciedlania ogólnych właściwości rzeczy, a także uzmysłowienia sobie powiązań zależności, występujących pomiędzy przedmiotami otaczającej nas rzeczywistości. Jednakże takie działanie jest prymitywne wówczas, gdy pozbawione jest środków, jakie dostarcza język, ponieważ język poprawia funkcjonowanie myślenia.

Teza dotycząca zależności pomiędzy rozwojem mowy a rozwojem myślenia podtrzymywana jest także przez Jean Piageta, który wskazuje również na kluczowy związek pomiędzy rozwojem intelektualnym a społecznym dziecka. Dlatego, aby ich rozwój postępował prawidłowo, należy zadbać o to, by dziecku dostarczane były bodźce zmysłowe i słowne.

Zaburzenia funkcji poznawczych mogą wystąpić zarówno u dziecka, jak i u osoby dorosłej lub w podeszłym wieku i mogą generować szereg różnych trudności, które przekładają się również na życie codzienne jednostki.

Zalecenia WHO, by uniknąć antybiotykooporności

WHO podejmuje liczne kroki w celu zwalczania antybiotykoodporności. Jednym z najważniejszych kroków mających rozwiązać ten problem jest opracowywanie nowych leków lub metod leczenia, jednakże te, jak przyznano w raporcie z 2020 roku,  aktualnie są niewystarczające, aby sprostać omawianemu problemowi antybiotykoodporności[1]. W związku z powyższym WHO wydało zalecenia skierowane do decydentów, pracowników służby zdrowia, przemysłu spożywczego
i pozostałych osób.

W odniesieniu do pozostałych osób, aby zapobiec i kontrolować rozprzestrzenianie się oporności na antybiotyki, WHO zaleca:

• Używaj antybiotyków tylko wtedy, gdy są przepisywane przez certyfikowanego lekarza.
• Nigdy nie żądaj antybiotyków, jeśli pracownik służby zdrowia mówi, że ich nie potrzebujesz.
• Zawsze postępuj zgodnie z zaleceniami pracownika służby zdrowia podczas stosowania antybiotyków.
• Nigdy nie udostępniaj ani nie używaj resztek antybiotyków.
• Zapobiegaj infekcjom, regularnie myjąc ręce, przygotowując żywność w sposób higieniczny, unikając bliskiego kontaktu z chorymi, uprawiając bezpieczny seks i utrzymując szczepienia na bieżąco.
• Przygotowuj żywność w sposób higieniczny, zgodnie z pięcioma zasadami WHO do bezpieczniejszej żywności (utrzymuj czystość, oddzielaj żywność surową od gotowanej, dokładnie gotuj, utrzymuj żywność w bezpiecznych temperaturach, używaj bezpiecznej wody i żywności) i wybieraj żywność, która została wyprodukowana bez użycia antybiotyków w celu przyspieszenia wzrostu lub zapobiegania chorobom u zdrowych zwierząt[2].

Od 2015 r. w dniach od 18 do 24 listopada odbywa się Światowy Tydzień Wiedzy o Antybiotykach, którego celem jest zwiększenie świadomości dotyczącej oporności na leki przeciwdrobnoustrojowe (antybiotyki, leki przeciwwirusowe, przeciwgrzybicze, przeciwpierwotniacze) na całym świecie.

Bibliografia:

[1] 2020 antibacterial agents in clinical and preclinical development: an overview and analysis, www.who.int (dostęp: 11 października 2021 r.) 

[2] Antibiotic resistance, www.who.int (dostęp: 23 października 2021 r.)

[3] Bronzwaer S.L., Cars O., Buchholz U., Mölstad S., Goettsch W., Veldhuijzen I.K., Kool J.L., Sprenger M.J., Degener J.E., European Antimicrobial Resistance Surveillance System, A European study on the relationship between antimicrobial use and antimicrobial resistance. Emerging Infectious Diseases, 8, 278–82 (2002) www.ncbi.nlm.nih.gov (dostęp: 12 października 2021 r.)

[4] Mazińska B., Hryniewicz W., Antybiotykooporność: Przyczyny i konsekwencje, „Postępy Mikrobiologii” , 2020, s. 249-257.

[5] Morgan D.J., Okeke I.N., Laxminarayan R., Perencevich E.N., Weisenberg S., Nonprescription antimicrobial use worldwide: a systematic review. Lancet Infect. Dis. 11, 692–701 (2011), www.ncbi.nlm.nih.gov (dostęp: 12.10.2021)

[6] Polacy biorą za dużo antybiotyków. A pandemia pogorszyła sytuację, brpd.gov.pl (dostęp: 11 października 2021 r.)

[7] Różańska H., Skrzypiec E., Osek J., Pozostałości antybiotyków w żywności – ciągle aktualny problem, Życie weterynaryjne, 2014, nr. 89, s. 66-68.

[8] Uzan-Yulzari A., Turta O., Belogolovski A., Neonatal antibiotic exposure impairs child growth during the first six years of life by perturbing intestinal microbial colonization, Nat Commun, styczeń 2021 26;12(1):443.

[9] Volkova A., Ruggles K., Schulfer A., Gao Z., Ginsberg S., Blaser M. J.  “Effects of early-life penicillin exposure on the gut microbiome and frontal cortex and amygdala gene expression” by Angelina Volkova, Kelly Ruggles, Anjelique Schulfer, Zhan Gao, Stephen D. Ginsberg and Martin J. Blaser, 15 lipca 2021, iScience.

Paulina Mistal – logopeda w Lublinie – gabinet logopedyczny – logopeda Lublin – logopeda – terapia logopedyczna – mowa – gaworzenie – głużenie – słowa – rozwój mowy – zaburzenia mowy – darmowe pomoce logopedyczne – dziecko – dzieci – niemowlak – niemowlę – noworodek – zdrowie – rozwój dziecka – logopedia – audiologia – darmowe pomoce dydaktyczne – opóźniony rozwój mowy – wady wymowy – jąkanie – wędzidełko języka – krótkie wędzidełko – migdałek gardłowy – szkoła – przedszkolak – przedszkole – żłobek – ciąża – poród – specjalista – diagnoza – autyzm – zespół Aspergera – niepełnosprawność – Lublin – Lubelskie – badania – słuch – podcięcie wędzidełka – ćwiczenia logopedyczne – Świdnik – logopeda w Świdniku – logopeda Świdnik – panilogopedyczna – zabawy logopedyczne – logorytmika – zajęcia logopedyczne – ćwiczenia buzi i języka – porady logopedyczne – poradnia logopedyczna – kubek niekapek – smartfon – zabawki grające – zabawy dla dzieci – zdrowie dziecka – zdrowe dziecko – ryzyko dysleksji – dysleksja-wydmuchiwanie nosa