Twoje dziecko nie lubi się brudzić lub chodzić boso? – nie lekceważ tego!

Niektóre dzieci, gdy tylko ubrudzą ręce klejem lub plasteliną, natychmiast muszą je umyć, a gdy zmoczą lub pobrudzą ubranie, od razu chcą się przebrać.

Dziecko z obronnością dotykową doświadcza bodźce w sposób odmienny niż inni ludzie. Być może coś co nie sprawia problemu rówieśnikom, innemu dziecku będzie doskwierać, a nawet powodować irytację. Niektóre dzieci nie potrafią dokładnie wytłumaczyć jak się czują, ale widzimy, że są z tego powodu poddenerwowane. Zaburzenia SI mogą wpłynąć niekorzystnie na funkcjonowanie dziecka w żłobku, przedszkolu i w szkole.

Kilka słów o integracji sensorycznej

Integracja sensoryczna jest to podświadomy proces, który zachodzi w mózgu, a to znaczy, że zachodzi bez udziału naszej świadomości dokładnie tak samo jak oddychanie.

Integracja sensoryczna ma swój początek już w życiu prenatalnym, a pierwszym układem sensorycznym, który rozwija się w łonie matki jest układ dotykowy, ponieważ już wtedy mózg płodu zaczyna wyczuwać ruchy ciała matki.

Pewnie na co dzień nie zastanawiacie się nad tym jak ogromną rolę pełni dotyk w życiu człowieka. A układ dotykowy jest największym układem sensorycznym i jest kluczowy dla zachowania człowieka.

Na skórze znajduje się wiele receptorów, dzięki którym możliwe jest odbieranie bodźców pochodzących z dotyku, faktury, nacisku, gorąca i zimna. Niektóre dzieci mają niezwykle podwyższoną wrażliwość na bodźce dotykowe.

Obronność dotykowa – objawy

Każdy człowiek nieustannie odbiera bodźce dotykowe, które są generowane chociażby przez ubranie, które dotyka ciała albo bodźce pochodzę ze skóry. Bodźce te docierają do układu nerwowego każdego człowieka. Większość osób hamuje odbiór takich bodźców, natomiast dzieci z obronnością dotykową mogą odczuwać dyskomfort, co może przekładać się na przykład na wzmożoną ruchliwość.

Obronność dotykowa jest to skłonność do negatywnych, a także emocjonalnych reakcji na bodźce dotykowe.

Takie reakcje ujawniają się w określonych warunkach. Wiele osób negatywnie reaguje na specyficzne i nieprzyjemne bodźce dotykowe np. niespodziewany dotyk albo robaka pełzającego po ciele. U dzieci z obronnością dotykową tego typu reakcje wywołuje znacznie większa liczba bodźców dotykowych. Niektóre dzieci nawet nie zauważyłyby takiego bodźca dotykowego, natomiast u dziecka z obronnością dotykową, które jest przesadnie uwrażliwione na bodźce, takie odczucia wprowadzają zamieszanie w jego układzie nerwowym.

Niektóre dzieci wolą nosić bluzkę z długim rękawem, aby mieć zakryte ramiona albo nie zdejmują bluzy lub swetra, mimo że jest mu ciepło. Czasami niektóre materiały ubrań o szorstkiej fakturze, mogą wywoływać swoisty dyskomfort. Niektóre dzieci odmawiają zabawy farbami czy klejem, nie lubią chodzić boso po trawie lub piasku. W takim przypadku rodzice/opiekunowie dziecka powinni wykazywać się zrozumieniem i cierpliwością, natomiast terapia integracji sensorycznej pomoże w rozwiązaniu tych problemów, aby dziecko czuło się komfortowo.

Czasami podczas rodzinnych spotkań obserwujemy, że dziecko unika przytulania i pocałunków z krewnymi nie dlatego, że ich nie lubi, tylko dlatego, że sprawia mu to dyskomfort.

Niekiedy dzieci unikają różnych potraw, ze względu na wrażliwość na dotyk w okolicy albo wewnątrz jamy ustnej. W ustach zlokalizowane są receptory sensoryczne umożliwiające identyfikację temperatury, faktury, kształtu i smaku potraw.

Dziecko, które z powodu nadwrażliwości dotykowej nie lubi myć zębów, może mieć trudności z utrzymaniem prawidłowej higieny jamy ustnej.

Obronność dotykowa i zaburzenie procesu związanego z przetwarzaniem bodźców dotykowych może mieć różny stopień nasilenia i nie musi obejmować obszaru całego ciała.

Objawy nadwrażliwości dotykowej:

• nie pozwala dotykać twarzy (np. unika smarowania twarzy kremem, nie lubi mycia twarzy)
• nie lubi mycia włosów
• niechęć do mycia zębów
• niechęć do obcinania włosów/paznokci
• unika przytulania, dotykania przez inne osoby, a nawet poklepywania po plecach
• unika miejsc, w których jest dużo ludzi (nie lubi być w tłumie i np. stać w kolejce)
• nadmierna wrażliwość na metki w ubraniach i pewne elementy garderoby (np. elastyczne ściągacze, pewne długości rękawów/szwy)
• nie lubi brudzić rąk, więc unika zabaw plasteliną czy malowania farbami
• nie lubi zabaw piaskiem/farbami/klejem
• unika chodzenia na boso np. po piasku/trawie
• unika dotykania pewnych faktur

Nie zawsze jest tak, że wszystkie wskazane powyżej objawy występują u jednego dziecka. Niekiedy objawy te pojawiają się także u dzieci, które nie mają zaburzeń integracji sensorycznej.

Jeśli dziecko ma nadwrażliwość dotykową i wszystko czuje bardziej, to takie trudności mogą również generować problemy ze skupieniem się podczas lekcji w szkole.

Mózg w odmienny sposób interpretuje bodźce dotykowe, które są wywołane samodzielnie przez dziecko, natomiast inaczej, gdy wywołuje je ktoś inny. Jeśli dziecko na przykład samo się dotyka piórkiem, to nie ma się przed czym bronić, ale gdy zrobi to inna osoba, to może to być dla dziecka nieprzyjemne doznanie.

Jeśli niepokoją Was pewne symptomy i obserwujecie u swojego dziecka trudności, o których mowa była w artykule, najlepiej udać się na diagnozę w celu potwierdzenia lub wykluczenia obronności dotykowej.

Dziecko z nadwrażliwością dotykową w gabinecie logopedycznym

Zazwyczaj pierwsze trudności związane z nadwrażliwością dotykową u dziecko można zaobserwować podczas rozszerzania diety. Wówczas obserwujemy, że dziecko ma problemy ze spożywaniem posiłków o określonej konsystencji, fakturze, ale preferować posiłki płynne, bez grudek. Dziecko z nadwrażliwością oralną może odwracać głowę od łyżeczki, mocno zatykać usta, wypluwać jedzenie, mieć trudności z połykaniem a nawet odruch wymiotny. Trudności, które prezentuje dziecko podczas jedzenia mogą mieć też inną przyczynę, dlatego najlepiej skonsultować się wówczas z logopedą.

Im lepszy trening związany ze zdobywaniem nowych doświadczeń związanych z czynnościami jedzenia i picia przejdzie dziecko, tym lepiej będzie przygotowane do artykulacji. Tymczasem dziecko z nadwrażliwością dotykową ma trudności z zaakceptowaniem większości faktur i konsystencji posiłków, przez co nie ma odpowiednich warunków do usprawniania aparatu mowy.

Buzia dziecka jest najbardziej wrażliwa na dotyk. Diagnostyka, ocena budowy i funkcjonowania aparatu mowy, a także przygotowanie do zabiegu podcięcia wędzidełka języka u dziecka, które wykazuje nadwrażliwość w sferze orofacjalnej może być niekiedy z tego względu utrudniona.

W takiej sytuacji ważne jest, by odwrażliwić całe ciało dziecka, zaczynając masaż od najmniej wrażliwej części ciała, czyli od stóp, przechodząc do łydek i ud, pleców, dłoni i stopniowo kierując się ku twarzy. Jednak należy obserwować dziecko, nie robić nic wbrew jego woli, ponieważ niezwykle ważne jest to, by zdobyć u dziecka zaufanie. W trakcie masażu ważne jest to, by stworzyć miłą atmosferę, zatem warto śpiewać albo opowiedzieć dziecku bajkę.

Dziecko, które nie biega po trawie lub piasku, nie maluje farbami, nie lubi kleić nie doświadcza świata tak, jak rówieśnicy. Dziecko poznaje świat wszystkimi zmysłami, a jeśli wykazuje obronność dotykową, nie poznaje świata poprzez dotyk, co może wpłynąć na mniejszy zasób słów.

Dlatego bardzo często zajęcia z SI są wsparciem do tego, by osiągnąć sukcesy i efekty podczas terapii logopedycznej.

Bibliografia:

[1] Jeżewska-Krasnodębska E., Krasnodębski J., Dysfunkcje przetwarzania sensorycznego
jako problem występujący u wszystkich dzieci z zaburzeniami mowy – doniesienia z badań [w:] Interdyscyplinarność w logopedii – konieczność czy nadmiar, 2020.

[2] Ayres A. J., Dziecko a integracja sensoryczna. Tłum. J. Okuniewski, 2011.