Dlaczego moje dziecko jeszcze nie mówi?

Mowa nie jest umiejętnością wrodzoną, a jej prawidłowy rozwój zależny jest od wielu czynników. Dziecko nabywa mowę i kształtuje ją w ciągu kilku pierwszych lat życia. Dlatego jeśli 2-latek nie mówi, a 3-latek wypowiada tylko pojedyncze słowa, to konieczna jest konsultacja z logopedą.

Mity

„Po co idziesz do logopedy z tak małym dzieckiem?” – słyszeliście kiedyś to pytanie od kogoś ze swoich bliskich? Otóż nigdy nie jest na to za wcześnie na taką wizytę.

Niestety w dalszym ciągu na urodzinach u cioci czy jako dobrą radę od sąsiadki można usłyszeć powielane mity takie jak:

• „Nie martw się, wujek Władzio też nie mówił do trzeciego roku życia”
• „Nie szukaj dziury w całym, każde dziecko rozwija się we własnym tempie”
• „Ma jeszcze czas”
• „Pójdzie do przedszkola, to się rozgada”
• „Chłopcy zaczynają mówić później”

Bardzo często opiekunowie tłumaczą opóźniony rozwój mowy dziecka tym, że jest ono na przykład leniwe, uparte, itd.

W publikacjach naukowych nie bez przyczyny znajdują się normy rozwojowe dzieci. Jeśli zaobserwujesz coś niepokojącego w rozwoju dziecka nie czekaj, udaj się do specjalisty, bo naprawdę nigdy nie jest za wcześnie na pierwszą wizytę!

Przebieg rozwoju mowy w małym skrócie

Pierwszym etapem rozwoju mowy jest okres melodii. Około 2.-3. miesiąca życia dziecko zaczyna głużyć (jest to odruch bezwarunkowy), a około 5.-6. miesiąca życia pojawia się gaworzenie (to odruch warunkowy). Gaworzenie przebiega pod kontrolą słuchu i jest bardzo ważnym etapem w rozwoju mowy. Dlatego jeśli do 10. miesiąca życia dziecko nie zacznie gaworzyć, to konieczna jest konsultacja logopedyczna.

Około 1. roku życia dziecko wypowiada pierwsze słowa. Na tym etapie rozumienie znacznie wyprzedza rozwój mowy, ale przyjmuje się, że roczne dziecko mówi adekwatnie do sytuacji od 1 do 10 słów np. mama/baba/tata, ale też wyrażenia dźwiękonaśladowcze np. mu (gdy widzi krowę), bam (gdy coś upadnie), opa (gdy tata podrzuca malucha do góry). Na tym etapie bardzo często sprawia dziecku trudność artykulacja całych słów, dlatego jako słowo liczymy również sylaby np. gdy dziecko na misia mówi „mi”, a na buty „bu”.

Jeśli dziecko w wieku około 1. roku życia nie posługuje się nawet najprostszymi słowami, to wówczas wskazana jest konsultacja logopedyczna.

Niesamowicie ważnym okresem w kształtowaniu się mowy jest 2. rok życia, ponieważ wówczas mowa staje się dla dziecka głównym sposobem porozumiewania się z najbliższymi osobami. Dziecko w okresie 1.-2. roku życia mówi już prawie wszystkie samogłoski (z wyjątkiem nosowych) oraz wiele spółgłosek. Dziecko około 18. miesiąca życia mówi około 50 słów, natomiast około 24. miesiąca życia około 270 a czasem nawet 500 słów. Dwulatek próbuje łączyć dwa proste elementy np. mama am, mama da (mama daj).

Trzylatek mówi około 1000 słów i buduje zdania kilkuwyrazowe. Jego mowa jest zrozumiała dla otoczenia, choć w dalszym ciągu zastępuje artykulację trudniejszych głosek łatwiejszymi, dobrze opanowanymi (trzylatek nie musi jeszcze mówić głosek [s, z, c, dz, sz, ż, cz, dż, r]).

Dziecko, które nie może porozumiewać się ze swoimi rodzicami, dziadkami czy rówieśnikami czuje ogromną frustrację z tego powodu i często wycofuje się albo reaguje dość emocjonalnie, porozumiewa się krzykiem, jest agresywne .

Co to jest opóźniony rozwój mowy?

Opóźniony rozwój mowy – termin ten jest stosowany w przypadku, gdy dany etap kształtowania się mowy dziecka nie pojawił się w czasie powszechnie uznanym za właściwy, czyli wystąpił później niż u rówieśników [2].

Bardzo często pierwszymi niepokojącymi sygnałami, które skłaniają rodzica do tego, by udać się na konsultację z logopedą jest właśnie opóźniony rozwój mowy. Jednak w rozwoju komunikacji niesamowicie ważne są umiejętności, które pojawiają się jeszcze zanim dziecko zacznie mówić, dlatego ważne jest zwrócenie uwagi między innymi na to czy dziecko nawiązuje kontakt wzrokowy, naśladuje i czy pojawił się gest wskazywania.

Co powinno zaniepokoić w rozwoju dziecka?

• brak gaworzenia
• nie inicjuje kontaktu
• nie naśladuje
• nie reaguje na własne imię
• brak gestu wskazywania
• brak kontaktu wzrokowego
• nie reaguje na polecenia
• nie odwraca głowy w kierunku źródła dźwięku

Kiedy mówimy o opóźnionym rozwoju mowy?

Większość autorów wskazuje, że opóźniony rozwój mowy jest wówczas, gdy dziecko w wieku 2 lat nie wypowiada słów, a w wieku 3 lat nie wypowiada zdań [2].

Przyczyny opóźnienia rozwoju mowy

Wśród najczęstszych przyczyn wymienia się:

• rozłąka z matką/brak emocjonalnego kontaktu z matką
• nieprawidłowo funkcjonujący narząd słuchu
• zaburzenia wzroku
• nieodpowiednie warunki środowiskowe np. nieodpowiednia stymulacja rozwoju językowego
• opóźniona sprawność motoryczna dziecka (później zaczęło siadać/chodzić)
• uszkodzenie mózgu
• obniżenie funkcji intelektualnych
• zaburzenia emocjonalne (w tym trudności z koncentracją uwagi)
• uwarunkowania genetyczne
• nieprawidłowa budowa narządów mowy
• czynniki patogenne działające w okresie płodowym (np. leki, alkohol, nikotyna)

Czynnikami hamującymi rozwijanie się mowy może być również używanie wysokich technologii przez dzieci poniżej 3. roku życia.

Innymi czynnikami, które także wpływają na ryzyko występowania opóźnionego rozwoju mowy jest obciążony wywiad ginekologiczno-położniczy (trudny poród, niedotlenienie okołoporodowe i inne).

Opóźniony rozwój mowy może towarzyszyć innym zaburzeniom takim jak: autyzm, mózgowe porażenie dziecięce, głuchota, niepełnosprawność intelektualna, napady padaczkowe.

Niekiedy zaburzenia mowy mogą wystąpić bez uchwytnego czynnika etiopatogenetycznego. To znaczy, że rozwój mowy u takich dzieci przebiega wówczas z opóźnieniem w stosunku do normy wiekowej, przy jednocześnie nie zaburzonym rozwoju percepcji słuchowej (czyli dziecko rozumie mowę). W takim przypadku mówimy o „prostym” zaburzeniu rozwoju mowy, którego powodem mogą być na przykład procesy opóźnionego dojrzewania korowych obszarów mowy (wówczas mowa wyrównuje się zazwyczaj około 5.-6. roku życia).

Podczas konsultacji czasami rodzice zgłaszają, że zaobserwowali iż mowa ich dziecka rozwijała się prawidłowo do pewnego momentu, a później pojawił się regres tak, jakby „dziecko zapomniało, że wcześniej potrafiło mówić”. To również jest niepokojący sygnał, który warto skonsultować.

Logopeda poszukując przyczyny opóźnionego rozwoju mowy przeprowadzi szczegółowy wywiad i zapewne wyda skierowanie do innych specjalistów na przykład do neurologa, laryngologa, fizjoterapeuty czy psychologa. W szczególnych przypadkach potrzebne mogą się okazać badania genetyczne. Taka współpraca z innymi specjalistami jest dla nas logopedów niezwykle cenna. Dzięki pozyskanym informacjom możliwe będzie ustalenie czy nieprawidłowości mają charakter wrodzony czy nabyty.

Aktywność słowna jest jedną z podstawowych form działalności człowieka. W głównej mierze, to dzięki mowie kształtuje się psychika człowieka, a jej zaburzenia są przyczyną poznawczych i społecznych konsekwencji. Zaburzenia rozwoju mowy mogą powodować także trudności szkolne i emocjonalne.

Drodzy Rodzice, jeżeli cokolwiek niepokoi Was w rozwoju mowy dziecka, to pamiętajcie, że nigdy nie jest za wcześnie na konsultacje.

Bibliografia:

1. Banaszkiewicz A., Rozwój sprawności językowych w ontogenezie [w:] Surdologopedia.
2. Pilarska E., Neurologiczne podstawy zaburzeń mowy u dzieci [w:] Biomedyczne podstawy logopedii.