Częste infekcje mogą być przyczyną opóźnionego rozwoju mowy i wad wymowy
Jedno z pytań, które zadaje rodzicom dzieci podczas konsultacji logopedycznej brzmi „Czy dziecko przechodzi częste/nawracające infekcje górnych dróg oddechowych?”. Rodzice często zgłaszają, że dziecko choruje, później na kilka dni idzie do żłobka/przedszkola i znów choruje. Infekcje górnych dróg oddechowych, czyli infekcje kataralne, ból gardła, kaszel, ból uch i zatok dotyczy wielu małych dzieci. A jak to wpływa na ich mowę?
Infekcje górnych dróg oddechowych (tj. ostre stany zapalne nosa i zatok przynosowych, gardła i krtani) można zaobserwować u dzieci przez cały rok, ale ich szczególne nasilenie o okres wczesnowiosenny i jesienno-zimowy.
Najczęstsze przyczyny i czynniki zwiększające ryzyko występowania infekcji górnych dróg oddechowych to:
- zaburzenia odporności
- narażenie na dym papierosowy
- nieprawidłowa diety (często bogata w cukier)
- wilgoć w mieszkaniu
- obniżona odporność
- wcześniactwo
Przyczyną częstych i nawracających infekcji górnych dróg oddechowych może być również przewlekłe ropne zapalenie migdałków podniebiennych. Dzieci z alergią znacznie częściej mają infekcje górnych dróg oddechowych (katar, zapalenie zatok, zapalenia ucha środkowego).
Dzieci są szczególnie narażone na niekorzystny wpływ dymu tytoniowego oraz innych zanieczyszczeń powietrza ze względu na niedojrzałość układu odpornościowego. Dzieci, których rodzice palą, znacznie częściej mają infekcje górnych dróg oddechowych.
Konsekwencje częstych infekcji górnych dróg oddechowych:
- oddychanie przez usta
- infantylny sposób połykania
- nieprawidłowa pozycja spoczynkowa języka
- wady wymowy (najczęściej międzyzębowa realizacja głosek)
- wady zgryzu
- mowa dziecka jest niewyraźna i niezrozumiała dla otoczenia
- opóźniony rozwój mowy/regres w rozwoju mowy
Gdy dziecko podczas infekcji ma niedrożny nos, to wówczas zaczyna oddychać przez usta. Jeśli dziecko ma katar tylko przez kilka dni, to zazwyczaj nie obserwujemy później żadnych nieprawidłowości, natomiast gdy infekcje są częste i nawracające, to wtedy można dostrzec, że dziecko zaczyna oddychać przez usta nawykowo, co przyczynia się do nieprawidłowej pozycji spoczynkowej języka, nieprawidłowego (infantylnego) sposobu połykania, a konsekwencją tego jest obniżona sprawność narządów mowy, przez co dziecko zaczyna mówić niewyraźnie i jego mowa może być niezrozumiała dla otoczenia lub obserwujemy wady wymowy (najczęściej międzyzębowość). Oddychanie, połykanie, pozycja spoczynkowa języka to niejako baza, fundament dla prawidłowej artykulacji.
Słuch
Zaburzenia słuchu są przeważnie efektem nawracających stanów zapalnych górnych dróg oddechowych. Przerost trzeciego migdałka lub migdałków podniebiennych, ale także niedrożność nosa mogą powodować stany zapalne ucha środkowego. Konsekwencjami niedosłuchu mogą być także trudności z koncentracją, nadpobudliwość, opóźniony rozwój mowy albo regres w jej rozwoju, a to może zaburzyć rozwój zdolności poznawczych, rozwój emocjonalny, a także wpłynąć na pogarszający się kontakt z otoczeniem.
Wysiękowe zapalenie ucha środkowego jest najczęściej spotykaną przyczyną niedosłuchu u dzieci. U dzieci do 3. roku życia wysiękowe zapalenie ucha środkowego jest poprzedzone albo współwystępuje z epizodem ostrego zapalenia ucha środowego, natomiast u dzieci powyżej 3. roku życia wysiękowe zapalenie ucha środkowego obserwuje się częściej w przypadku nawracających infekcji górnych dróg oddechowych. Czynnikiem, który sprzyja do rozwoju wysiękowego zapalenia ucha środkowego jest także przerost trzeciego migdałka czy ekspozycja na dym tytoniowy.
Pamiętaj, że po każdej przebytej infekcji uszu należy wykonać badanie słuchu!
Prawidłowo funkcjonujący narząd słuchu warunkuje prawidłowy rozwój mowy.
Konsultacja i terapia logopedyczna
Gdy podczas konsultacji logopeda ocenia artykulację oraz budowę i sprawność aparatu mowy, można powiedzieć, że wciela się trochę w rolę detektywa, ponieważ kluczowe jest znalezienie przyczyny występujących trudności. Dlatego w niektórych przypadkach logopeda kieruje pacjenta na konsultację do innego specjalisty.
Konsultacja z laryngologiem jest bardzo istotna z perspektywy logopedycznej, ponieważ umożliwia ona poznanie przyczyny występujących objawów i wdrożenie ewentualnego leczenia.
Podczas terapii logopedycznej artykulacja jest wierzchołkiem góry lodowej, ponieważ, aby dziecko prawidłowo realizowało głoski, musi mieć solidny fundament, a w przypadku, gdy występują częste infekcji górnych dróg oddechowych, konsekwencją mogą być liczne nieprawidłowości. Pierwszym krokiem jest zbudowanie fundamentu, czyli nauka prawidłowego sposobu połykania, prawidłowej pozycji spoczynkowej języka i połykania, a dopiero ostatnim krokiem nauka prawidłowej artykulacji. Rolą logopedy jest zaprogramowanie terapii i wdrożenie odpowiednich działań, które oczywiście należy kontynuować w domu, według wydanych przez logopedę zaleceń. Terapia to bardzo indywidualna kwestia, dlatego najlepiej udać się na konsultację do logopedy, który odpowiednio ją poprowadzi, aby osiągnąć pożądane efekty. Nie jest to jednak łatwy proces, dlatego trudno określić czas trwania terapii. Jak było wspominane wyżej, kluczowe jest znalezienie i w miarę możliwości wyeliminowanie przyczyny, a ponadto niezwykle istotna jest współpraca dziecka i rodzica, a także systematyczne wykonywanie zaleconych przez logopedę ćwiczeń.
Bibliografia:
[1] Niemczyk E., Dębska M., Zawadzka-Głos L., Wysiękowe zapalenie ucha – problem nadal aktualny, [w:] Nowa Pediatria, 2014.
[2] Prauzińska M., Szydłowski J., Pucher B., Polski B., Postępowanie w przypadku nawracającego wysiękowego zapalenia ucha środkowego z postępującym niedosłuchem, [w:] Family Medicine & Primary Care Review, 2013, s. 504-506.
[3] Zieliński R., Zakrzewska A., 2010, Ostre infekcje górnych dróg oddechowych u dzieci — podział morfologiczny, diagnostyka i terapia
