9 września obchodzony jest Światowy Dzień FAS, który ma na celu uświadomienie przyszłym matkom o tym jakie są negatywne skutki picia alkoholu w czasie ciąży i jego wpływu na rozwój płodu.
FAS (Fetal Alcohol Syndrome) czyli płodowy zespół alkoholowy, to jednostka chorobowa określająca szerokie spektrum objawów i niepełnosprawności, które wynikają z narażenia na działanie alkoholu w okresie życia płodowego. Skutki te mogą mieć konsekwencje przez całe życie i dotyczyć m.in. problemów fizycznych, umysłowych, zachowania i trudności w nauce.
W czasie ciąży nie ma bezpiecznego czasu na picie alkoholu i bezpiecznej ilości spożywania go. Wszystkie rodzaje alkoholu są tak samo szkodliwe, w tym również wina i piwa.
Szacuje się, że około 3 dzieci na 1000 żywych urodzeń może być dotkniętych FAS. Jest to więcej niż liczba rodzących się dzieci z Zespołem Downa (1 na 700 urodzeń)*.
Jeśli kobieta pije w czasie ciąży alkohol, to nigdy nie jest za późno, aby przestać, a im wcześniej zrezygnuje ze spożywania go, tym lepiej dla dziecka.
Zaburzenia zachowania i funkcji związane z FAS są wykryte u dzieci, których matki upijały się nawet rzadko lub we wczesnym okresie ciąży. Alkohol przenika przez łożysko i dostaje się do krwi płodu, co może uszkodzić rozwijający się mózg dziecka i inne narządy. Picie alkoholu w czasie ciąży może powodować także poronienie czy urodzenie martwego dziecka.
Ponad 40 lat temu po raz pierwszy została opisana konsekwencja ekspozycji prenatalnej na alkohol. Lemoine, Harousseau, Borteyru i Meneut w 1968 r. przeanalizowali 127 przypadków dzieci, które zostały urodzone przez matki spożywające w trakcie ciąży alkohol. Badacze opisali wówczas szczegółowo wpływ alkoholu na płód oraz późniejsze skutki takiej ekspozycji. W 1973 r. w Seattle badania wykonane przez Jonesa, Smitha, Ulleland i Streissguth przyczyniły się do tego, że nadano tym wadom rozwojowym cechy syndromu.
Alkohol jest najbardziej powszechnym teratogenem wywołującym wady wrodzone i zwiększającym ryzyko ich wystąpienia. Liczba, a także jakość uszkodzeń, które występują u danego dziecka mogą się różnić, ponieważ zależne są od dawki alkoholu wypitej przez matkę, okresu ciąży, w którym wypiła alkohol, stylu życia w trakcie ciąży (tj. sposób odżywiania się, stosowanie innych używek itp.) i czynników medycznych właściwych dla danego dziecka (materiału genetycznego ojca i matki) [1]. Na wystąpienie alkoholowego zespołu płodowego ma wpływ nie tylko picie alkoholu podczas ciąży, ale również sposób odżywiania się matki czy przyjmowanie przez nią innych używek (np. narkotyki, papierosy).
Nie ma dwóch takich samych dzieci z FAS, co więcej, nawet rodzeństwo, które pochodzi z ciąży bliźniaczej może być uszkodzone w różny sposób [2]. Czasami alkoholowy zespół płodowy
Podstawowym deficytem dzieci z FAS są uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego (OUN).
Jakie cechy charakterystyczne FAS (płodowego zespołu alkoholowego)?
- dysmorfia twarzy (gładka rynienka tj. obszar między nosem a górną wargą, cienka górna warga, szeroka nasada nosa, małe szpary powiekowe, opadające powieki, małożuchwie, uszy osadzone niżej niż linia nosa)
- opóźnienie wzrostu i przyrostu wagi
- nieprawidłowości ośrodkowego układu nerwowego (małogłowie, zmiany EEG, zmiany w MR)
Dzieci z FAS często wykazują trudności rozwojowe dotyczące:
- braku ssania/kłopotów ze ssaniem
- alergii i częstych infekcji
- kłopotów motorycznych
- zaburzeń sensorycznych (np. odbieranie bodźców tj. ból, głód, pragnienie)
- zaburzeń w rozwoju mowy i języka
- ograniczeń umysłowych
- kłopotów z pamięcią
- kłopotów z orientacją przestrzenną
- zaburzeń snu
- nadmiernej ruchliwości
- zmian w wyglądzie
- zaburzeń uwagi
Dzieci, których matki spożywały w trakcie ciąży alkohol mogą mieć także:
- małogłowie
- zaniżony wzrost i wagę
- uszkodzenia wzroku
- ubytki słuchu
- rozszczep podniebienia
- problemy ortodontyczne
- wady w budowie naczyń krwionośnych
- problemy z nerkami
- wady serca
Rozwój mowy u dzieci z FAS
Rozwój mowy zależny jest od sprawności ośrodkowego układu nerwowego (OUN), a dzieci z FAS mają uszkodzony OUN, dlatego rozwój mowy, a także rozwój innych funkcji psychicznych nie przebiega u tych dzieci prawidłowo. Obserwuje się, że rozwój mowy u małych dzieci z FAS jest znacząco opóźniony. Na późniejszych etapach, trudności dotyczące używania języka przekładają się na relacje społeczne i kontakty z rówieśnikami. Dzieci te mają trudności z nazywaniem emocji, rozumieniem kontekstu wypowiedzi, wnioskowaniem.
Zaburzony rozwój mowy generuje m.in.:
- trudności edukacyjne
- kłopoty w relacjach z rówieśnikami
Terapia logopedyczna
Dzieci z FAS należy stymulować w zakresie rozwoju mowy. Ważne jest podjęcie wczesnej interwencji terapeutycznej z uwzględnieniem funkcji najbliższych sferze aktualnego rozwoju dziecka, aby zabezpieczyć je przez wtórnymi zaburzeniami w funkcjonowaniu. Pamiętajmy, że każde dziecko z FAS jest inne, dlatego plan terapii powinien być zindywidualizowany.
Bibliografia:
1. Jadczak-Szumiło T., Rozwój mowy dziecka z FASD [w:] Wczesna interwencja logopedyczna red. K. Kaczorowska-Bray, S. Milewski, 2016.