Mamo ja Cię słyszę! – Jak stymulować dziecko w okresie prenatalnym?

Doświadczenia, które zdobywa dziecko w okresie prenatalnym mają bardzo duży i ważny wpływ na późniejsze postrzeganie świata przez dziecko. Prawidłowy rozwój zmysłu słuchu w okresie prenatalnym ma niezwykle istotne znaczenie dla dobrego funkcjonowania tego zmysłu w całym późniejszym życiu. Dziecko zapamiętuje dźwięki, które były obecne często w jego otoczeniu przed narodzinami i dlatego później nie reaguje na nie jak na stresor (np. dźwięk samolotu).

Kiedy zaczyna rozwijać się narząd słuchu?

Już w 4. tygodniu po zapłodnieniu pojawiają się pęcherzyki słuchowe, z których wykształca się ludzkie ucho. W 10. tygodniu życia płodowego rozwija się ślimak, a także następuje silne unerwienie ucha wewnętrznego. Około 14-15. tygodnia życia płodowego zaczyna funkcjonować narząd Cortiego (mieszczą się w nim receptory słuchowe).

Kiedy płód zaczyna reagować na pierwsze dźwięki?

Około 5. miesiąca płód zaczyna reagować na intensywne dźwięki zwiększoną ruchliwością lub zmianą rytmu bicia serca. Ta reakcja jest niezależna od reakcji organizmu matki, natomiast jest uwarunkowana zmianami natężenia i częstotliwości dźwięku. W 6. miesiącu życia płodowego mechanizm słyszenia działa już bardzo podobnie jak u człowieka dorosłego, chociaż uszy płodu są wypełnione płynem owodniowym, który nieco utrudnia przekazywanie impulsów dźwiękowych. Płyn owodniowy chroni słuch przed uszkodzeniami, które mogłyby być wywołane na przykład zbyt głośnymi dźwiękami [1].

Jakie dźwięki odbiera dziecko w okresie prenatalnym?

W łonie matki panuje głośność około 60-75dB, co jest porównywalne z hałasem typowego mieszkania. Źródłem dźwięków, które odbiera dziecko w okresie prenatalnym są przede wszystkim odgłosy pochodzące z ciała matki.

Dziecko słyszy dźwięki środowiska macicznego pochodzące z ciała matki takiej jak:

• praca jelit i żołądka
• oddech
• bicie serca
• szum przepływającej krwi
• odgłosy kroków podczas chodzenia
• głos matki

Dziecko uczy się rytmu serca swojej matki od około 7. miesiąca ciąży. To właśnie dzięki temu, że dziecko w życiu płodowym słyszało bicie serca swojej matki, to tuż po narodzinach, gdy jest trzymane przez nią przy piersi, czuje się bezpiecznie i uspokaja się.

Eksperyment

Noworodkom, które były na sali szpitalnej odtworzono z taśmy rytm serca matek. Dzięki temu dzieci te mniej płakały, krzyczały, miały mniejsze trudności z oddychaniem, lepiej spały, a nawet szybciej przybierały na wadze.

Od około 20. tygodnia życia prenatalnego, dziecko reaguje na wibracje i silne dźwięki niepokojem ruchowym, ruchem gałek ocznych, przyspieszeniem akcji serca, a nawet obudzeniem się ze snu.

Od 6. miesiąca życia płodowego, dziecko wrażliwe jest na hałas powyżej 85 dB, dlatego tak ważne jest zachowanie ostrożności, ponieważ im częstsze jest narażenie dziecka na tak głośne dźwięki, tym większe jest ryzyko utraty słuchu.

Dziecko wyraźnej słyszy dźwięki o niższych częstotliwościach np. dźwięki wiolonczeli, fletu, skrzypiec czy kontrabasu.

Czy wiesz, że dziecko przygotowuje się do komunikowania już w okresie prenatalnym?

Dziecko już w okresie prenatalnym bardzo dobrze słyszy głos swojej matki, a więc zna go jeszcze przed swoimi narodzinami i odróżnia go od głosów innych kobiet. Dlatego tak ważne jest. by mama mówiła, czytała i śpiewała do swojego dziecka już w trakcie ciąży, ponieważ płód słyszy głos matki nawet o 8 dB głośniej niż głosy innych osób. Dzieje się tak dlatego, że dziecko oczywiście częściej słyszy głos matki niż głos innych osób, ale również dlatego, że płód odbiera dźwięki o wysokich częstotliwościach, które rozchodzą się poprzez układ kostny matki.

Stymulacja zmysłu słuchu w okresie prenatalnym poprzez mowę, a także muzykę, daje świetny fundament dla rozwoju zdolności językowych i zdolności muzycznych. Dzięki pamięci słuchowej noworodki rozpoznają czytane im przed urodzeniem bajki czy wiersze. Od około 23. tygodnia życia płodowego, dziecko wychwytuje i zapamiętuje cechy prozodyczne mowy matki (rytm, intonacja, melodia), dlatego po urodzeniu dziecko ma umiejętność różnicowania emocjonalności wypowiedzi matki. 

Jak stymulować dziecko w okresie prenatalnym?

Pod wpływem stymulacji dźwiękowej odnotowuje się wzrost aktywności ruchowej dziecka.

Już w okresie życia płodowego, możemy stymulować zmysł słuchu dziecka poprzez

• mowę
• śpiew
• muzykę

Proces nabywania kompetencji językowych i muzycznych następuje w bardzo naturalny sposób dzięki temu, że dziecko obcuje z tymi zjawiskami, a to przygotowuje je do rozumienia świata i dźwięków mowy po narodzinach. Dzięki temu, że matka mówi do dziecka w trakcie ciąży, niemowlę od momentu narodzin rozróżnia język ojczysty od innych języków. Dziecko zapamiętuje także muzykę, którą słuchała matka w trakcie ciąży, a nawet fragmenty muzyczne, chociażby czołówki serialu czy audycji. Dlatego, gdy dziecko słyszy takie dźwięki również po urodzeniu, to wówczas działa to na niemowlę uspokajająco i sprzyja lepszemu rozwojowi. Co prawda płód nie odbiera muzyki w taki sposób jak osoby dorosłe (nie ma jeszcze wykształconych struktur, które są odpowiedzialne za rozumienie bodźców dźwiękowych), natomiast muzyka może być dla płodu przyjemnym zjawiskiem. Dziecko wycisza się i uspokaja także wtedy, gdy słyszy dźwięk suszarki czy wentylatora, ponieważ te odgłosy przypominają dźwięki związane z pracą jelit matki.

Z badań wynika, że stymulacja muzyczna w okresie prenatalnym wpływa bardzo korzystnie na dalszy rozwój muzyczny dziecka. Badacze zauważyli, że dzieci, które były stymulowane muzyką w okresie płodowym nieco szybciej podejmują próby wokalizacji i gaworzenia w okresie niemowlęctwa.

Ponadto zauważono, że dzieci preferują muzykę Vivaldiego i Mozarta, ponieważ działa na nie uspokajająco i rozluźniająco, natomiast muzyka Brahmsa i Beethovena powoduje pobudzenie i niepokój.

Bardzo często zaleca się, aby przyszłe mamy słuchały muzyki klasycznej lub muzyki konkretnego kompozytora (np. Vivaldiego lub Mozarta), ponieważ oddziałuje do pozytywnie na dalszy rozwój dziecka. Faktycznie tak jest, natomiast jeśli kobieta nie lubi takiego rodzaju muzyki i robi to wyłącznie z poczucia obowiązku, to wówczas słuchanie tejże muzyki nie będzie wywoływało u kobiety emocji pozytywnych i autentycznych, tylko wręcz przeciwnie, uczucie niezadowolenia, a nawet rozdrażnienia, a więc nie będzie to wpływało stymulująco na dziecko.

Jakie są zagrożenia dla narządu słuchu w okresie prenatalnym?

• używki – alkohol, nikotyna
• narażenie na hałas
• leki – psychotropowe, przeciwbólowe, antybiotyki
• urazy mechaniczne
• choroby wirusowe matki – opryszczka, ospa, świnka, półpasiec, odra, różyczka, zakażenia toksoplazmozą
• awitaminoza
• urazy mechaniczne

Bibliografia:

1. Głuska A., Rozwój zmysłu słuchu i muzycznej wrażliwości od okresu prenatalnego do wieku przedszkolnego [w:] Muzyka i my. O różnych przejawach wpływu muzyki na człowieka, 2012.
2. Kornas-Biela D., Okres prenatalny, 2019.
3. Kurkowski M., Kruczyńska A., Rozwój funkcji słuchowych [w:] Surdologopedia (red.) Czerniawska E, 2019.