Jak rozpoznać zaburzenia ze spektrum autyzmu u dzieci?

Autyzm to zaburzenie o podłożu neurorozwojowym oznacza to, że związany jest z nieprawidłowym rozwojem i funkcjonowaniem mózgu. Aktualne dane wskazują na rosnącą tendencję występowania zaburzeń ze spektrum autyzmu.

Kiedy pojawiają się pierwsze niepokojące sygnały?

Pierwsze symptomy zaburzeń ze spektrum zazwyczaj ujawniają się w pierwszych 36. miesiącach życia dziecka, ale zazwyczaj pewne niepokojące objawy są obecne już nawet w pierwszym roku życia. Zaburzenia ze spektrum autyzmu należą do tzw. zaburzeń ukrytych to znaczy, że nie istnieją rozpoznane wskaźniki zewnętrzne (dotyczące np. budowy ciała, wyglądu).

Jakie są pierwsze objawy?

Rodzice dziecka z ASD często zgłaszają, że pierwsze nieprawidłowości zauważali już w okresie przedwerbalnym, czyli na długo przed rozwojem mowy. Choć zdarza się również czasami tak, że dziecko zaczyna się komunikować, lecz wkrótce (w 2. lub 3. roku życia) traci te umiejętności.

Dzieci z ASD (autism spectrum disorder) często wykazują trudności w komunikowaniu się jeszcze zanim zaczną mówić pierwsze słowa. Dziecko, które rozwija się prawidłowo komunikuje się z otoczeniem już w okresie niemowlęctwa na przykład poprzez kontakt wzrokowy czy gest wskazywania.

Jak już było wspomniane, u niektórych dzieci problemy z rozwojem społecznym można zaobserwować już w pierwszym półroczu życia.

Niepokojące jest to, gdy dziecko:

• nie odpowiada uśmiechem na uśmiech
• nie dąży do tego, by brać je na ręce
• rzadko samo spontanicznie uśmiecha się do innych
• niekiedy odsuwa się i sztywnieje, gdy jest przytulane
• nie śledzi wzrokiem tego, na co ktoś patrzy
• nie próbuje zwrócić uwagi na coś, co wywołało ich zainteresowanie

Niepokój rodziców budzi również to, że nie potrafią uspokoić płaczącego dziecka na rękach lub przeciwnie, niektórzy rodzice obserwują duży, wręcz nadmierny spokój dziecka – maluszek nie wyciąga rączek, aby je przytulić, nie chce bawić się zabawkami. W późniejszym okresie rodzice często obserwują brak umiejętności zabawy tzn. dzieci nie potrafią we właściwy, adekwatny sposób bawić się zabawką tylko np. szeregują samochody albo wprowadzają wszystko w wirowy ruch.

Co jeszcze powinno wzbudzić niepokój?

• brak kontaktu wzrokowego
• brak reakcji na imię
• brak gaworzenia
• opóźniony rozwój mowy
• stereotypie ruchowe (np. machanie rękami, kręcenie się w kółko)
• autostymulacje (np. podskakiwanie, uderzanie w stół, chodzenie po okręgu)
• schematy zachowań
• ograniczone zainteresowanie innymi ludźmi
• trudności w inicjowaniu kontaktu (w tym inicjowaniu zabawy z innymi dziećmi np. poprzez podanie zabawki)
• brak zainteresowania zabawami społecznymi (np. w chowanego)
• brak czerpania radości z bycia z innymi
• trudności w naśladowaniu zachowania innych osób
• trudności w uczestniczeniu w naprzemiennych grach i zabawach (np. ja gonię – ty uciekasz, ja rzucam piłkę – ty ją łapiesz i rzucasz do mnie)
• utrata nowych umiejętności

Badania

Przeprowadzono badania na podstawie domowych nagrań wideo wykonanych przez rodziców dzieci, u których autyzm pojawił się w późniejszym okresie. Nagrania te pokazały, że pomiędzy 8. a 12. miesiącem życia dzieci te spędzały mniej czasu przyglądając się innym ludziom i słabiej reagowały, gdy ich rodzice próbowali zwrócić ich uwagę (np. wołają po imieniu), dzieci nie wykonywały też takich gestów jak np. wskazywanie [4].

Dlaczego tak jest?

Jedno z wyjaśnień sugeruje, że dzieci z autyzmem mają większy problem ze zrozumieniem nieprzewidywalnych i złożonych widoków i dźwięków niż inne dzieci. Interakcje społeczne są nieprzewidywalne i złożone, w związku z tym wymagają od dziecka nadawania sensu zarówno wyrazom twarzy, mowie, dźwiękom, jak i gestom. Przedmioty są natomiast bardziej przewidywalne. Dzieci mogą sprawić, że dany przedmiot będzie wielokrotnie powtarza swoje działanie.

Ludzie nie reagują za każdym razem w ten sam sposób – czasami mówią bardzo szybko, przekazują wiele emocji, wydają mnóstwo dźwięków, mogą się poruszać, gestykulować, zmieniają wyraz twarzy – te wszystkie informacje mogą być czasem dla dziecka nadmiernie pobudzające i wywołać zdenerwowanie lub wycofanie się [4].

Trudności u poszczególnych dzieci mają zróżnicowane nasilenie – od lekkiego, w niewielkim stopniu odbiegających  od prawidłowego funkcjonowania, po bardzo głębokie, w znaczącym stopniu uniemożliwiające zwyczajne życie. Poza tym zaburzeniom mogą dodatkowo towarzyszyć inne problemy.

Jakie są kryteria diagnostyczne?

Diagnoza autyzmu opiera się na trzech objawach. Wśród nieprawidłowości wskazuje się:

• ograniczoną zdolność tworzenia relacji z innymi ludźmi i uczestniczenia w interakcjach społecznych
• zaburzenia umiejętności komunikowania się
• obecny w zachowaniu schematyzm, ograniczony repertuar aktywności

Kilka słów na temat przyczyn

Przyczyny tego zaburzenia do dziś nie zostały wyjaśnione. Naukowcy od lat nieustannie podejmują próby ustalenia etiologii autyzmu. Wyodrębniono co prawda kilka koncepcji, które mogą świadczyć o pewnych mechanizmach patogennych zaburzeń autystycznych. Obserwacje sugerują, że mechanizm neurotoksyczny może wynikać z pewnych genetycznych i środowiskowych uwarunkowań, coraz częściej mówi się też o perinatalnym narażeniu na toksyny ze środowiska, który może stanowić pewne czynniki ryzyka,  natomiast do tej pory nie udało się ustalić jednorodnej i spójnej koncepcji. Badacze postulują, że etiologia zaburzeń spektrum autyzmu jest skomplikowana i wieloczynnikowa.

W przypadku małych dzieci z ASD rozpoczęcie interwencji najszybciej jak to możliwe pozwala nam wykorzystać ogromną plastyczność mózgu.

Badania pokazują, że wczesna interwencja zwiększa umiejętności dzieci związane z:

• zabawą
• zdolnościami poznawczymi
• mową i językiem
• potrzebą wchodzenia w interakcje społeczne

Jeśli niepokoi Cię coś w rozwoju Twojego dziecka, nie czekaj, koniecznie zgłoś się do specjalisty, ponieważ niniejszy artykuł nie zastąpi profesjonalnej konsultacji, a rozpoczęcie możliwie jak najwcześniej terapii wpłynie pozytywnie na jakość funkcjonowania dziecka.

Bibliografia:

1. Pisula E., Autyzm i dzieci, diagnoza klasyfikacja etiologia, Warszawa, 2000.
2. Pisula E., Autyzm przyczyny symptomy terapia, Gdańsk, 2018.
3. Rogers S., Dawson D., Vismara L., Metoda wczesnego startu dla dziecka z autyzmem (ESDM), Kraków, 2015.