Brak gestu wskazywania palcem po 12. miesiącu życia dziecka, to sygnał do niepokoju
Gest wskazywania palcem (czyli wyodrębnienie palca wskazującego spośród pozostałych palców dłoni) kształtuje się ok. 9. miesiąca życia i stanowi fundament dla rozwoju mowy, ponieważ jest pierwszym aktem komunikacyjnym dziecka. Dzieci zanim nauczą się używać słów, to wykorzystują gestykulację do tego, by porozumiewać się z otoczeniem i w ten sposób próbują wpłynąć na stany umysłowe dorosłego (dlatego gest wskazywania sprawia szczególną trudność dzieciom z autyzmem). Ponadto badania wskazują [2], że stosowanie przez dzieci gestu wskazywania ma ścisły związek z nabywaniem języka.
Około 10-12. miesiąca życia pojawiają się przejawy komunikacji intencjonalnej. Dziecko wskazuje na przedmiot, który jest poza zasięgiem jego ręki. Jeśli zaobserwowałeś, że u dziecka rocznego nie ma gestu wskazywania, to jest to sygnał niepokojący i wówczas należy skonsultować ze specjalistą. Niezwykle ważną umiejętnością, która również sprzyja lepszej komunikacji dziecka z osobą dorosłą jest dzielenie wspólnej uwagi (na ten temat powstanie osobny artykuł).
Gest wskazywania palcem może oznaczać prośbę (np. daj mi to) lub pełnić funkcję orzekającą (zobacz), a także stanowić pytanie (Tato, co to?). Gest wskazywania jest wykorzystywany podczas dzielenia wspólnej uwagi (dziecko + dorosły + przedmiot).
Jakie są funkcje gestykulacji?
Dziecko za pomocą gestykulacji:
- informuje o swoich pragnieniach (chce nakłonić dorosłego do uzyskania konkretnego przedmiotu np. pokazuje na piłkę, którą chce się bawić)
- prosi o działania (np. wskazuje na buty/wózek, ponieważ chce iść na spacer)
- przekazuje informacje (gdy mama w takcie zabawy pyta „gdzie jest miś?”, dziecko wskazuje palcem w miejsce, w którym znajduje się miś)
- chce zwrócić uwagę dorosłego na określony przedmiot i dzielić z nim swoje emocje (np. dziecko na spacerze słyszy lecący samolot, patrzy na niego i wskazuje palcem i mówi „uuu”, ponieważ chce, aby matka również zwróciła na niego uwagę, a matka mówi wtedy „tak, leci samolot”)
- prosi o komentarz (np. dziecko buduje razem z dziadkiem wieżę, kiedy wejdzie do pokoju babcia, dziecko pokazuje palcem na budowlę, wówczas babcia komentuje „zbudowałeś piękną wieżę”)
Początkowo gest wskazywania ma charakter wskazywania imperatywnego – dziecko jest skoncentrowane na przedmiocie, a gest wskazywania służy zaspokojeniu jego konkretnej potrzeby. Około 13. miesiąca życia dziecko, wskazując na jakiś przedmiot, koncentruje się również na drugiej osobie, chce zwrócić jej uwagę i podzielić się z nią swoimi zainteresowaniami (wskazywanie deklaratywne).
W jaki sposób stymulować gest wskazywania?
Gest wskazywania można ćwiczyć podczas codziennych czynności takich jak zabawa, kąpiel, spacery. Bawcie się pokazując różne przedmioty palcem np. auto, misia, piłkę, a także części ciała. Polecam zabawy typu: „Paluszek zginam, paluszek prostuję, paluszkiem oko/ucho/nos/brzuszek pokazuję”. Możemy także oglądać książeczki i pokazywać, „Gdzie jest pies/kot/dom?” itp. Dla dzieci niezwykle atrakcyjne jest także oglądanie albumów ze zdjęciami i pokazywanie np. gdzie babcia/dziadek/ciocia itd.
Kiedy należy skonsultować się ze specjalistą?
Jeśli pomiędzy 9. a 14. miesiącem życia nie pojawi się gest wskazywania u dziecka, wówczas należy udać się do specjalisty. Brak gestu wskazywania może świadczyć o deficytach w zakresie rozwoju umiejętności komunikacyjnych.
Dzieci ze specyficznymi potrzebami edukacyjnymi często mają zakłóconą komunikację z osobami dorosłymi. Dlatego bardzo ważne jest, by obserwować dzieci i podczas badania logopedycznego ocenić nie tylko rozwój mowy, ale także rozwój niejęzykowych sprawności komunikacyjnych (m.in. kontakt wzrokowy, gest wskazywania, pole wspólnej uwagi). Jeśli w okresie niemowlęcym i poniemowlęcym obserwujemy, że dziecko nie posługuje się gestem wskazywania, to wówczas jest to sygnał, aby zgłosić się na konsultację do logopedy, aby wywołać go w procesie stymulacji. Gest wskazywania sprawia szczególną trudność dzieciom z autyzmem, ponieważ wymaga zauważenia partnera interakcji i czekania na jego reakcję. Brak gestu wskazywania (a także brak kontaktu wzrokowego), jest jednym z pierwszych objawów autyzmu.
Bibliografia:
- Bielenda-Mazur E., Siudak A., Gest wskazywania palcem w świetle doniesień neurobiologicznych, 2019.
- Iverson J.M., Goldin-Meadow S., 2005, Gesture paves the way for language development, „Psychological Science”, vol. 16(5), s. 367–371.
- Tarnawska M., Terapia logopedyczna małego dziecka z autyzmem, 2018.
