Twoje dziecko nie nawiązuje kontaktu wzrokowego? Masz powód do niepokoju!

Kontakt wzrokowy jest jedną z podstawowych umiejętności rozwojowych, a także integralną częścią skutecznej komunikacji rodziców z dzieckiem. Jeśli patrzymy na drugą osobę, to wówczas pokazujemy jej, że jesteśmy zaangażowani w interakcję. Niemowlęta patrzą na twarze swoich opiekunów, gdy chcą podzielić się z nimi swoimi emocjami.

Kontakt wzrokowy rozwija się stopniowo i przechodzi przez różne etapy.

W 2. miesiącu życia dziecko odpowiada uśmiechem na uśmiech, ok. 4. miesiąca życia dziecko odróżnia znane sobie osoby od obcych, ok. 6. miesiąca życia dziecko wyciąga rączki do innej osoby, ok. 7. miesiąca życia pojawia się zabawa w „A kuku!”, ok. 10. miesiąca życia pojawia się umiejętność podążania za spojrzeniem innej osoby.

U większości dzieci kontakt wzrokowy jest czymś naturalnym, natomiast dzieci ze spektrum autyzmu (ASD) przeważnie nie nawiązują kontaktu wzrokowego, aczkolwiek takie trudności nie muszą występować u każdej osoby z ASD lub mogą mieć różne nasilenie.

Dlaczego kontakt wzrokowy jest tak ważny?

Kontakt wzrokowy to jedna z bazowych umiejętności komunikacyjnych, dzięki której dziecko uczy się społecznych zachowań.

Poprzez kontakt wzrokowy dziecko uczy się:

• mowy
• dzielenia pola wspólnej uwagi (gdy rodzic i dziecko patrzą na ten sam przedmiot, a rodzic nazywa go i opisuje, to w tym momencie rozwija słownictwo dziecka, a dziecko zdobywa wiedzę o świecie)
• rozpoznawać emocje drugiej osoby (m.in. radość, smutek)
• naśladować

Dlaczego dzieci ze spektrum autyzmu mają trudności w nawiązywaniu kontaktu wzrokowego?

Twarz ludzka jest bardzo silnym bodźcem wizualnym. Osoby z autyzmem czują, słyszą i widzą bardziej, aniżeli osoby neurotypowe, dlatego mogą być przytłoczone dużą, czasami wręcz zbyt dużą ilością danych sensorycznych.

Dla osób z autyzmem kontakt wzrokowy jest niezwykle trudnym, a czasami nawet przytłaczającym doświadczeniem, ponieważ osoby z ASD mają problem ze zrozumieniem emocji, a także ze zrozumieniem złożonych i nieprzewidywalnych widoków. Dziecko z autyzmem ma trudność z tym, by nadać znaczenie i sens wyrazom twarzy, mowie, gestom czy dźwiękom. Zachowania ludzi są nieprzewidywalne i spontaniczne. Ludzie nie reagują za każdym razem w ten sam sposób. Dla dzieci z autyzmem atrakcyjniejsze są przedmioty, ponieważ są przewidywalne. Dziecko operując daną zabawką bardzo szybko zorientuje się, że przedmiot powtarza swoje działanie za każdym razem w dokładnie taki sam sposób.

Dzieciom z autyzmem należy uświadomić, że kontakt wzrokowy może być czymś atrakcyjnym. Dzieciom łatwiej jest patrzeć w dół, dlatego ważne jest, by podczas zabawy z dzieckiem usiąść na tym samym poziomie, czyli w taki sposób, by bez trudu mogło patrzeć na Twoją twarz i Twoje oczy.

Terapeuci i rodzice dzieci ze spektrum autyzmu starają się znaleźć różne sposoby i techniki, aby stymulować kontakt wzrokowy, a mimo to, gdy dziecko podnosi wzrok często wydaje się, jakby patrzyło przez ciebie.

Jak rodzice mogą zachęcić dziecko do kontaktu wzrokowego?

• Usiądź z rozprostowanymi nogami, dziecko połóż na swoich nogach lub między nimi i zacznijcie zabawę! Obserwuj, kiedy dziecko najchętniej nawiązuje kontakt wzrokowy – gdy jest łaskotane, kiedy mu śpiewasz, podczas zabawy w „A kuku!”, zabawy paluszkowej np. „Idzie rak”, „Sroczka kaszkę warzyła” itd.
• Staraj się, aby zabawy z książeczkami również odbywały się, gdy jesteście zwróceni do siebie z dzieckiem twarzą w twarz. Utrzymanie takiej pozycji z pewnością będzie wygodniejsze i łatwiejsze, gdy skorzystasz z jakiegoś podparcia (np. worek sako lub poduszek). Niektóre dzieci nie potrafią usiedzieć zbyt długo w jednym miejscu, dlatego w takich sytuacjach rewelacyjnie sprawdzi się stoliczek dziecięcy lub kawowy. Dzięki temu w pozycji stojącej również będziecie mogli być zwróceni do siebie twarzą w twarz.
• Rób śmieszne miny! Zakryj twarz dłońmi, a gdy ją odsłonisz, to zmień minę. Aby zwrócić uwagę dziecka, może np. pomalować nos czerwoną szminką.
• Trzymaj atrakcyjne dla dziecka przedmioty na wysokości twarzy. Do tej zabawy możesz wykorzystać np. bańki mydlane. Zanim wypuścisz kolejną bańkę, postaraj się nawiązać z dzieckiem kontakt wzrokowy.
• Postaraj się wyeliminować przedmioty lub czynniki, które mogą rozpraszać uwagę dziecka, ponieważ zmieniające się na ekranie telewizora obrazy lub zabawki grające/poruszające się mogą stanowić konkurencję dla rodzica, który stara się być w centrum uwagi dziecka. Zabawki, które rozpraszają uwagę dziecka warto odłożyć na półkę, by znalazły się poza zasięgiem jego wzroku.

Niezwykle ważne jest, by monitorować rozwój dziecka. Kontakt wzrokowy jest niezwykle ważny dla rozwoju społeczno-emocjonalnego i językowego. Dlatego w razie rozpoznania ewentualnych nieprawidłowości należy skonsultować się z okulistą, który oceni czy występuje jakiś problem z widzeniem i logopedą, aby wdrożyć odpowiednie działania terapeutyczne możliwie jak najszybciej.

Bibliografia:

1. Dosman C., Andrews D., Goulden K., 2012, Wiek występowania kamieni milowych we wczesnej ocenie rozwoju dziecka, [w:] Medycyna Praktyczna. Pediatria.
2. Moor J., 2002, Śmiech, zabawa i nauka z dziećmi o profilu autystycznym.
3. Rogers S., Dawson G., Vismara L., 2015, Metoda wczesnego startu dla dziecka z autyzmem (ESDM).