LogopediaPsychologia

Ssanie kciuka – konsekwencje i sposoby zwalczania

Ssanie kciuka- konsekwencje i sposoby zwalczania

Nawyk ssania wywodzi się z fizjologicznego odruchu ssania, który jest odruchem wrodzonym i należy do jednego z najsilniej rozwiniętych odruchów u noworodka, ponieważ decyduje o jego przeżyciu. Odruch ssania pojawia się już w życiu płodowym dziecka, a zanika pomiędzy 1. a 2. rokiem życia, czyli w miarę dojrzewania ośrodków korowych mózgu [2].


Odruch ssania i odruch szukania do najsilniej rozwinięte odruchy u noworodków, ponieważ decydują o jego przeżyciu [3].


Ssanie kciuka jest jedną z najczęściej występujących parafunkcji u dzieci. Istnieje wiele teorii dotyczących ssania kciuka przez dziecko, a jedna z nich mówi o tym, że takie zachowanie daje dziecku przyjemne doznanie, umożliwia rozładowanie napięcia i w związku z tym w sytuacjach stresujących dziecko powtarza ten nawyk.

Dziecko czuje czasami bardzo silną potrzebę ssania i wówczas warto pomyśleć o wprowadzeniu smoczka. Kciuk jest znacznie gorszym rozwiązaniem od smoczka, ponieważ nie przypomina kształtu brodawki, jest twardy i niedostosowany do budowy podniebienia, a dziecko ma go w zasięgu w każdej chwili. Wobec tego, jeśli zaobserwujemy, że dziecko ssie kciuk, to w takiej sytuacji lepiej jest go zastąpić smoczkiem, jednak nie dłużej niż do 18 ms. ż. Gdy dziecko nie przestanie ssać kciuka samoczynnie do 2. roku życia, zalecana jest wizyta u specjalisty.


Ważne, by obserwować dziecko w jakich sytuacjach zaczyna ssać kciuk czy wtedy, gdy potrzebuje się uspokoić lub gdy jest znudzone, zmęczone, rozdrażnione, głodne.


Dziecko w pierwszych miesiącach życia nabywa umiejętność, jaką jest kierowanie rączek i nóżek do buzi. Gdy widzimy, że dziecko 3 lub 4. miesięczne wkłada palce do buzi i je ssie to oznaka, że rozwija się prawidłowo. Taki rozwój aktywności w sferze oralnej, gdy maluszek wkłada palce, a nawet całe dłonie do buzi, jest przygotowaniem do jedzenia, a także produkcji dźwięków mowy. Na tym etapie rozwoju nie powinniśmy wyciągać dziecku palców z buzi. Natomiast, gdy zaobserwujemy, że dziecko zaczyna ssać kciuk, wówczas należy zainterweniować.

Konsekwencje ssania kciuka

Ssanie kciuka może powodować:

  • choroby skóry kciuka
  • owrzodzenie kciuka
  • zniekształcenie kciuka
  • obniżoną sprawność języka
  • przetrwały niemowlęcy sposób połykania
  • wysoko wysklepione podniebienie
  • wady zgryzu
  • wady wymowy

Rodzaj wady zgryzu powstającej na skutek nawyku ssania palca (lub smoczka), zależy od długości trwania tego nawyku, a także jego intensywności i częstotliwości [3].

Dziecko, które ma cały czas w buzi smoczek lub kciuk, mało i niechętnie komunikuje się z otoczeniem.

Ssanie kciuka z perspektywy logopedycznej

Ssanie kciuka może powodować między innymi przetrwały niemowlęcy sposób połykania, podczas którego język leży płasko na dnie jamy ustnej. W konsekwencji powyższego, obniżona zostaje sprawność języka, która może spowodować, że pojawią się problemy z artykulacją niektórych głosek. Nawyk ssania kciuka najczęściej powoduje zgryz otwarty lub tyłozgryz, tyłożuchwie, protruzję siekaczy górnych lub retruzję siekaczy dolnych, zgryz krzyżowy boczny. Zgryz otwarty charakteryzuje się brakiem kontaktu zębów górnych z dolnymi (brak dentalizacji), w wyniku którego dziecko wsuwa język pomiędzy zęby i powstaje wada wymowy, jaką jest seplenienie międzyzębowe.

Sposoby zwalczania

Nie ma jednego, sprawdzonego sposobu na wyeliminowanie nawyku ssania kciuka, ponieważ jest to złożony problem, który niekiedy wymaga współpracy wielospecjalistycznej.

Niegdyś dużo mówiło się o metodach takich jak smarowanie palca gorzkim lakierem czy bandażowanie kciuka, jednak są to sposoby, od których obecnie się odchodzi, ponieważ takie siłowe sposoby mogą generować później inne trudności i problemy.

W przypadku niemowląt i małych dzieci, które ssą kciuka możemy rozważyć zaproponowanie gryzaka lub smoczka albo zastosować strategię, która ma na celu odwrócenie uwagi dziecka od ssania kciuka (łaskotanie, wierszyki masażyki czy zaproponowanie wspólnej zabawy, która zajmuje rączki dziecka np. zabawa ciastoliną, malowanie albo inną aktywność, którą lubi dziecko).

Niektóre dzieci ssą kciuka, ponieważ poszukują dodatkowej stymulacji w obrębie jamy ustnej. Warto skonsultować się wtedy z terapeutą integracji sensorycznej.

Przede wszystkim kluczowe jest obserwowanie w jakich sytuacjach pojawia się ssanie kciuka u dziecka (sygnalizacja głodu, wynik nudy, rozdrażnienie, zmęczenie), a następnie dobranie indywidualnego sposobu eliminacji parafunkcji. Niekiedy dzieci ssą kciuka w sytuacjach, które są dla nich stresujące albo wówczas, gdy przeżywają jakąś zmianę (np. przeprowadzka, pojawienie się nowego członka rodziny, powrót mamy do pracy, zmiana przedszkola itp.) i w taki sposób radzą sobie z rozładowaniem napięcia. W takiej sytuacji warto skonsultować się z psychologiem, aby pomógł znaleźć inne sposoby na radzenie sobie z trudnymi, stresującymi sytuacjami.

Należy unikać upominania dziecka typu „ale to brzydkie tak ssać kciuka” czy „taki jesteś duży, a ssiesz kciuka”. Dużo lepiej sprawdzi się nagradzanie, które będzie wzmacniało pożądane zachowania.

Jeśli kilkulatek w dalszym ciągu ssie kciuka, to ważna jest chęć współpracy dziecka, ponieważ żadna z metod nie powinna być wprowadzana na siłę.

W niektórych sytuacjach ortodonci proponują aparaty, które będą miały za zadanie przy każdej próbie ssania przypominać dziecku o wyjęciu palca z ust. Jednak ich dobór jest kwestią bardzo indywidualną i zależy od wielu czynników.

Z jakim specjalistom warto się skonsultować w przypadku, gdy dziecko ssie kciuka?

Ssanie kciuka warto skonsultować z logopedą, terapeutą integracji sensorycznej czy psychologiem. Jeśli ssanie kciuka było intensywne, prawdopodobnie konieczna będzie także konsultacja z ortodontą.


Bibliografia:

[1] Breaking the Thumb Sucking Habit: When Compliance Is Essential https://www.ncbi.nlm.nih.gov (dostęp 11.02.2022 r.)

[2] Kawala B., Babijczuk T., Czekańska A., Występowanie dysfunkcji, parafunkcji i wad narządu żucia u dzieci w wieku przedszkolnym.

[3] Szwedowska A., Antoszewska J., Digitomania: przyczyny, skutki i sposoby zwalczania – przegląd piśmiennictwa [w:] Dent. Med. Probl. 2009, 46, 3, 354–358.


Skomentuj artykuł

Paulina Mistal
Absolwentka studiów magisterskich na kierunku Logopedia z audiologią o specjalności logopedia kliniczna na Uniwersytecie Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie. Obecnie doktorantka na tymże uniwersytecie. Od 2018 roku sekretarz Polskiego Towarzystwa Logopedycznego Oddziału Lubelskiego. Uczestnik licznych konferencji naukowych zarówno jako prelegent, jak i słuchacz. Organizatorka wielu akcji społecznych mających na celu uświadamianie o wpływie wysokich technologii oraz produktów, które wpływają negatywnie na rozwój dzieci. Założycielka portalu Pani Logopedyczna. Na co dzień praktyk.